Tuberculose, vroeger “ftisis”, “consumptie” of “witte pest” genoemd, is een infectieziekte die voornamelijk wordt veroorzaakt door de bacterie Mycobacterium tuberculosis (M.tb), die via de luchtwegen wordt overgedragen. Sommige gevallen van tuberculose hebben ook een zoönotische oorsprong (overdracht van dier op mens). Het drinken van rundermelk die besmet is met Mycobacterium bovis is de bron van deze zoönotische infecties.
Hoewel er in België weinig gevallen zijn, blijft tuberculose een belangrijk probleem voor de volksgezondheid en is voortdurende waakzaamheid vereist. Door de implementatie van programma's voor uitroeiing en bewaking is de infectie van de rundveestapel onder controle kunnen blijven.
De bacterie die verantwoordelijk is voor tuberculose, ook wel bacil van Koch genoemd, wordt verspreid via de luchtwegen. Mensen met een longtuberculose zijn daardoor besmettelijk. Deze vorm van de ziekte is de meest voorkomende, maar tuberculose kan ook nieren, botten, lymfeklieren of andere delen van het lichaam treffen.
Tuberculose was ooit een dodelijke ziekte maar kan vandaag worden genezen met antibiotica.
De bacterie die verantwoordelijk is voor tuberculose wordt van de ene persoon op de andere overgebracht via de lucht via druppeltjes die door de lucht vliegen bij niezen, hoesten, spugen, enz.
Alleen mensen met symptomen van longtuberculose zijn besmettelijk.
Men kan met tbc-bacteriën besmet zijn zonder de ziektesymptomen te ontwikkelen en zonder besmettelijk te zijn. We spreken dan van “latente” of “asymptomatische” tuberculose.
Wanneer de tuberculose symptomen veroorzaakt, wordt het “actieve” of “symptomatische” tuberculose genoemd.
Longtuberculose manifesteert zich onder andere door hoesten (soms bloederig), pijn op de borst, gewichtsverlies, nachtelijk zweten en koorts.
De symptomen kunnen vele maanden matig blijven. Sommige patiënten stellen daardoor het bezoek aan een arts uit, wat de kans op de overdracht van de bacterie op andere mensen verhoogt.
Het is belangrijk te benadrukken dat tuberculose buiten de longen ook andere organen kan infecteren en dat symptomen kunnen variëren al naargelang het aangetaste orgaan. Men spreekt in dit geval van “extrapulmonale tuberculose”.
Men kan met tbc-bacteriën besmet zijn zonder de ziektesymptomen te ontwikkelen en zonder besmettelijk te zijn. Dat wordt “latente” tuberculose genoemd.
Bij een gezond persoon is het immuunsysteem in staat om de infectie te beheersen en in een asymptomatisch stadium te houden. In sommige gevallen kan het lichaam de bacteriën zelfs elimineren.
Maar als het immuunsysteem verzwakt is, kunnen de tuberculosebacteriën zich verspreiden en symptomen veroorzaken.
Wanneer de tuberculose symptomen veroorzaakt, wordt het “actieve” of “symptomatische” tuberculose genoemd.
Van de mensen met latente tuberculose ontwikkelt slechts 10% daadwerkelijk actieve tuberculose tijdens zijn/haar leven.
Bij het screenen van de infectie kan geen onderscheid worden gemaakt tussen latente en actieve tuberculose.
De intradermale test of “huidtest” bestaat uit het injecteren van tuberculine (mengeling van eiwitten afkomstig van de bacil van Koch die de rol van antigenen speelt) in de huid van de voorarm van de geteste persoon. Als er binnen de 3 tot 5 dagen na de injectie een lokale ontstekingsreactie optreedt, betekent dit dat er waarschijnlijk een infectie is.
Sinds enkele jaren bestaan er ook bloedtesten om de infectie op te sporen. Door screening op infectie bij risicopersonen en follow-up van besmette personen kan de ontwikkeling van tuberculose tijdig worden gediagnosticeerd, sneller een behandeling worden gestart en het aantal besmettingen worden beperkt.
Aan de hand van diagnostische tests kan latente van actieve tuberculose worden onderscheiden.
- Een snelle diagnose is cruciaal omdat er dan vanaf het begin van de ziekte een behandeling kan worden opgestart, waardoor de verspreiding van de infectie beperkt blijft.
- Bij een vermoeden van longtuberculose wordt een röntgenfoto van de longen gemaakt om een eerste diagnose te stellen.
- Daarna kan de diagnose worden bevestigd aan de hand van de microbiologische analyse van een staal (bijvoorbeeld sputum). De in de expectoraties aanwezige bacteriën worden onder de microscoop onderzocht en in kweek gezet.
- Bij een positieve kweek wordt systematisch een antibiogram uitgevoerd om na te gaan of de bacteriën gevoelig zijn voor de klassieke antibiotica tegen tuberculose.
Niet alle personen die besmet zijn met de bacil van Koch krijgen tuberculose. In het algemeen heeft 10% van de besmette personen kans op het krijgen van de ziekte.
Er zijn wel risicofactoren die de kans op het actief worden van een latente tuberculose verhogen. De ontwikkeling van actieve tuberculose is immers afhankelijk van het immuunsysteem van de besmette persoon, en dus van het vermogen van het lichaam om infecties te bestrijden.
Mensen met een verzwakt immuunsysteem lopen het grootste risico op tuberculose:
- personen besmet met hiv
- kinderen jonger dan 5 jaar
- ouderen
- mensen met chronische ziekten (diabetes, kanker, nierziekten, enz.);
- personen die zware medische behandelingen krijgen (chemotherapie, enz.)
- ondervoede personen
- personen met een hoge consumptie van alcohol, drugs of tabak.
De bacteriën die tuberculose veroorzaken, zijn in toenemende mate resistent tegen antibiotica. Sinds kort zien we de opkomst van:
- “multiresistente” tuberculose (resistent tegen de 2 belangrijkste eerstelijnsantibiotica)
- “ultraresistente ” tuberculose (resistent tegen de 2 belangrijkste eerstelijnsantibiotica en tegen bepaalde tweedelijnsantibiotica)
In geval van multiresistente tuberculose moet een beroep worden gedaan op behandelingen per secundam intentionem, die langer moeten worden ingenomen, duurder zijn en meer bijwerkingen veroorzaken.
Bij antibioticaresistente tuberculose stijgt het sterftecijfer.
Tuberculose en hiv versnellen elkaars progressie. Mensen met hiv die besmet zijn met de bacil van Koch lopen een 20 tot 30 maal hoger risico op actieve tuberculose.
Het BCG-vaccin (Bacillus Calmette-Guérin) beschermt jonge kinderen tegen ernstige jeugdvormen van tuberculose.
In België wordt het vaccin alleen overwogen voor bepaalde risicopersonen:
- personen die actief zijn in de sector van de gezondheidszorg en die in aanraking kunnen komen met patiënten
- kinderen tot 5 jaar die naar landen met een hoge prevalentie van tuberculose reizen.
De werkzaamheid van het BCG-vaccin is nochtans beperkt tot de extrapulmonale vormen van de ziekte. Hoewel het BCG-vaccin routinematig bij de geboorte wordt toegediend in de landen waar de ziekte endemisch is, persisteert de besmetting door de pulmonale vorm waartegen het BCG-vaccin slechts weinig werkzaam is en blijft tuberculose een belangrijk probleem voor de volksgezondheid.
Meer informatie over de vaccins is beschikbaar op de website ‘vaccination info’ (link is external).
Tuberculose wordt behandeld met een combinatie van verschillende antibiotica, maar de behandelingen zijn zwaar en hun duur varieert van 6 tot 24 maanden. Om resistentie tegen antibiotica te voorkomen, moet de antibioticabehandeling correct worden nageleefd. Bij een correcte behandeling van tuberculose is genezing gegarandeerd in 100 % van de gevallen.
In geval van multiresistente of ultraresistente tuberculose zijn de behandelingsopties beperkter (toediening van tweedelijnsantibiotica) en stijgt het risico op overlijden.
Wanneer tuberculose niet wordt behandeld, geneest het in 25 % van de gevallen spontaan of evolueert het naar een chronische ziekte (25 %). In 45% van de gevallen veroorzaakt de ziekte het overlijden van de patiënt.
In geval van latente tuberculose kunnen sommige risicopersonen, zoals mensen met hiv, baat hebben bij een preventieve antibioticabehandeling die de risico's op de ontwikkeling van actieve tuberculose vermindert.
Bij runderen wordt tuberculose veroorzaakt door het Mycobacterium bovis. De bacterie manifesteert zich door een ontstekingsproces dat kazige necrotische letsels veroorzaakt. De infectie kan zijn gelokaliseerd in een enkel orgaan of, als het immuunsysteem faalt, in gegeneraliseerde manifestaties. De locatie van deze letsels hangt vooral af van de weg waarlangs de bacterie is binnengedrongen.
De bacteriologische diagnose post mortem is voornamelijk gebaseerd op de detectie van letsels in het slachthuis. De gevarieerde presentatie van tuberculoseletsels en de uitdagingen van het werk in slachthuizen (waaronder de snelheid van het werk) bemoeilijken deze inspectie. In het laboratorium is de bacteriologische analyse van de letsels ook moeilijk omdat de bacterie uiterst traag groeit. De diagnostiek op basis van de immuunrespons ante mortem wordt tot dusver uitgevoerd door enkelvoudige of vergelijkende tuberculinatie.
Rundertuberculose is een zoönose die wereldwijd is verspreid. Men schat dat 5 tot 10 % van de menselijke gevallen van tuberculose in de ontwikkelingslanden te wijten is aan M. bovis. De strijd tegen deze ziekte is een prioriteit voor de Europese gezondheidsautoriteiten. België werd, net als 19 andere EU-landen (Besluit 2014/91/EU35), in 2003 officieel ziektevrij verklaard (Besluit 200¾67/EG; Richtlijn 64/432/EEG). Deze status wordt toegekend wanneer de prevalentie van tuberculose in de veestapel minder dan 0,1% bedraagt. Deze status betekent niet dat we biologisch ziektevrij zijn. Sinds 2003 worden in ons land elk jaar gemiddeld 4 tot 5 rundertuberculosehaarden gemeld.
In België steunt het bewakingsprogramma voor rundertuberculose op twee pijlers: bewaking van letsels in het slachthuis en tuberculinatie van dieren. Dit programma wordt momenteel grondig herzien.
