Listeriose is een bacteriële infectie veroorzaakt door Listeria monocytogenes. Listeria wordt overgedragen via voedsel. De bacterie kan zich vermenigvuldigen tussen 1 en 45 °C, in aanwezigheid of afwezigheid van zuurstof. Zij kan in het milieu overleven en zich vermenigvuldigen bij koelkasttemperatuur (4 °C). De bacterie is bestand tegen invriezen, maar is gevoelig voor koken.

Er is geen overdracht van mens op mens, maar zwangere vrouwen kunnen de infectie tijdens de zwangerschap doorgeven aan de foetus in utero of in zeldzame gevallen tijdens de bevalling.

De incubatietijd voor het verschijnen van de eerste symptomen is gemiddeld 1 tot 2 weken. Bij zwangerschapsgerelateerde infecties is de incubatietijd langer met gemiddeld 3 tot 4 weken. Algemeen kan de incubatietijd variëren tussen enkele dagen tot zelfs 3 maanden.

Bij gezonde personen veroorzaakt listeriose doorgaans een geïsoleerde ontsteking van de darmen (buikgriep) met koorts en is de infectie meestal mild. Ze kan zich echter ontwikkelen tot een invasieve vorm (bloedvergiftiging/sepsis of infectie van het centrale zenuwstelsel/meningitis) en dan is ze geassocieerd met een hoog sterftecijfer (20%).

De invasieve vormen komen vooral voor bij personen met een verminderde afweer (bv. bij gebruikers van immunosuppressiva, dat zijn geneesmiddelen die het afweersysteem onderdrukken, of van corticosteroïden en bij chemotherapie, kanker, diabetes of alcoholisme) en bij ouderen boven de 60 jaar. Bij zwangere vrouwen kan een infectie leiden tot een miskraam, vroeggeboorte of infectie van de pasgeborene. 

Listeriose wordt gewoonlijk veroorzaakt door de consumptie van besmet voedsel met Listeria monocytogenes. Indien een infectie optreedt tijdens de zwangerschap, kunnen de bacteriën overgedragen worden naar de baby via de placenta.        

De Hoge Gezondheidsraad heeft in 2016 een lijst gepubliceerd met voedingsmiddelen die risicopersonen moeten vermijden:

• verse kaas (bv. mascarpone) en zachte kaas (bv. brie) op basis van rauwe of gepasteuriseerde melk
• gekookte charcuterie (bv. paté, kipfilet, gekookte hesp, hespenworst, kalfsworst, enz. zowel voorverpakt als voorgesneden) 
• koude gerookte vis 
• gesneden en voorverpakte bladgroenten (sla, kruiden, spinazie) 
• kiemgroenten
• gesneden en voorverpakte meloen of fruitsalade met meloen 
• rauw vlees en rauwe vis
• salades voor broodjes op basis van mayonaise (kip en curry, vleessalade, zalmsalade, enz.) 
• voorverpakte belegde broodjes of maaltijdsalades (met gekookte ham, gerookte zalm, zachte kaas, enz.).

Het is ook belangrijk:

• om regelmatig de koelkast schoon te maken
• geen vervallen voedingsmiddelen te eten
• zich ervan te vergewissen dat de temperatuur van de koelkast laag genoeg is (<4 °C)
• voedingsmiddelen correct te wassen 
• een goede hygiëne in acht te nemen bij de bereiding van voedingsmiddelen. 

De arts neemt een staal van de patiënt (van een weefsel, bloed of ruggenmergvloeistof dat normaal steriel is) en stuurt dit naar een laboratorium voor een kweek. Als de Listeria-bacterie in de wordt geïsoleerd, is de diagnose bevestigd. Het laboratorium stuurt de bacteriestam naar de het Nationaal Referentiecentrum voor Listeria bij de dienst Bacteriële ziekten van Sciensano.

Wanneer er geen bacterie geïsoleerd kan worden, kan een moleculaire test (PCR) uitgevoerd worden voor detectie van Listeria.

De risicogroepen zijn hoofdzakelijk personen met een verminderde immuniteit:

• zwangere vrouwen
• immunodepressieve patiënten (zoals personen getroffen door kanker, diabetes of onder een behandeling met immunosuppressiva)
• oudere mensen.

Hoewel het risico op het krijgen van listeriose niet zo groot is, kan dit voor zwangere vrouwen gevaarlijke gevolgen hebben. Bij zwangere vrouwen kan een infectie immers leiden tot een miskraam, doodgeboorte, vroeggeboorte of infectie van de pasgeborene. Daarom is het belangrijk om tijdens de zwangerschap bepaalde voedingsmiddelen te vermijden en hygiënische maatregelen toe te passen voor het bereiden en bewaren van voedsel.