Gezondheidsongelijkheden zijn systematische verschillen in gezondheid tussen groepen mensen of tussen bevolkingen. Het kan gaan om verschillen op het vlak van gezondheidsproblemen, sterfte, gezondheidsgedrag en toegang tot gezondheidszorg. Omdat ze vaak verband houden met ruimere ongelijkheden (bijvoorbeeld racisme, genderongelijkheid), worden gezondheidsongelijkheden als onrechtvaardig en vermijdbaar beschouwd. Het monitoren van gezondheidsongelijkheden is daarom een cruciale doelstelling op het vlak van de gezondheidszorg.
Gezondheidsongelijkheden zijn systematische verschillen in gezondheid tussen bevolkingen (bv. tussen verschillende landen) en tussen groepen in de samenleving (bv. mensen met een laag versus een hoog inkomen). Het kan gaan om verschillen op het vlak van gezondheidsrisico’s, gezondheidsgedrag, ziektevoorkomen, ziekteprogressie, sterfte en toegang tot gezondheidszorg en -preventie.
Gezondheidsongelijkheden houden verband met sociale, economische en omgevingsongelijkheden, omdat ze het product zijn van de omstandigheden waarin mensen opgroeien, leven, werken en ouder worden. Daarom worden gezondheidsongelijkheden als onrechtvaardig en vermijdbaar beschouwd (ook ‘health inequities’ in het Engels).
Gezondheidsongelijkheden worden vaak waargenomen volgens hetzelfde stapsgewijze patroon per sociale groep. De maatschappelijke gezondheidsgradiënt verwijst naar het fenomeen waarbij minder begoede personen een slechtere gezondheid, hogere mortaliteit en slechtere toegang tot gezondheidszorg ervaren in vergelijking met meer begoede personen. Met andere woorden, een grotere maatschappelijke precariteit gaat gepaard met een slechtere gezondheidstoestand. Maatschappelijke gezondheidsgradiënten tekenen zich af in diverse contexten, bij het onderzoeken van factoren zoals onderwijsprestaties, inkomen, werkstatus, gender, etniciteit en woonsituatie.
De oorzaken van gezondheidsongelijkheden zijn talrijk, multidimensionaal en onderling verbonden. Gezondheidsongelijkheden ontstaan door verschillen in de verdeling van macht, geld en andere waardevolle middelen tussen verschillende groepen mensen. Deze middelen worden ook wel maatschappelijke gezondheidsdeterminanten genoemd, omdat ze van invloed zijn op de dagelijkse levensomstandigheden van mensen, hun kwetsbaarheid voor gezondheidsproblemen en de gevolgen daarvan.
Voorbeelden van maatschappelijke gezondheidsdeterminanten zijn:
De maatschappelijke gezondheidsdeterminanten kunnen een rol spelen op verschillende maatschappelijke niveaus. Daarom moeten acties om gezondheidsongelijkheden te verminderen op alle niveaus van de samenleving worden ondernomen, van individu tot gezin, gemeenschap, regio’s en landen.
Wereldgezondheidsorganisatie. Regionaal bureau voor Europa (2019). Healthy, prosperous lives for all: the European Health Equity Status Report. Wereldgezondheidsorganisatie. Regionaal bureau voor Europa. https://apps.who.int/iris/handle/10665/326879.
Commission on Social Determinants of Health. (2008). Closing the gap in a generation. Health equity through action on the social determinants of health. Wereldgezondheidsorganisatie.
