Zoals in heel Europa veroudert de bevolking ook in België en stijgt daardoor de behoefte aan gezondheidszorg. Maar de middelen voor gezondheidszorg kunnen niet worden verhoogd. Daarom zijn optimale zorgsystemen essentieel zodat burgers op een efficiënte manier de best mogelijke gezondheidszorg kunnen genieten.

De prestaties van een zorgsysteem worden bepaald door een reeks dimensies, waaronder op zijn minst de kwaliteit, toegankelijkheid, duurzaamheid en billijkheid van de gezondheidszorg. Deze dimensies kunnen verder worden opgesplitst. In België omvat de kwaliteitsdimensie bijvoorbeeld efficiëntie, veiligheid, patiëntgerichtheid en continuïteit van zorg.

Een HSPA is een proces dat bedoeld is om aan de hand van een aantal indicatoren een overzicht te geven van de werking van het zorgsysteem. 

De hoofddoelen van een HSPA in België zijn:

• onderzoek naar prestatieproblemen in de verschillende dimensies van het zorgsysteem en het rapporteren daarvan aan de beleidsmakers met het oog op het stellen van prioriteiten (waarschuwingsfunctie)
• zorgen voor transparantie en verantwoording voor de burgers. België heeft in 2008 namelijk het Tallinn Charter ondertekend, waarin alle Europese landen zich verbinden tot verantwoording van de zorgsystemen.  

Het HSPA-proces dat in het Tallinn Charter wordt beschreven, is door de landen gestuurd. Dat betekent dat elk land beslist over de specifieke doelen en methoden voor het uitvoeren van de beoordeling. De huidige situatie evolueert naar een meer gestandaardiseerde aanpak op Europees niveau. 

Er wordt een reeks indicatoren beschreven die verband houden met elke dimensie van de prestaties van het zorgsysteem. De indicatorwaarden worden dan gemeten en gevolgd in de tijd. Door ze te vergelijken met vooraf gedefinieerde doelstellingen of met de waarden van andere (vergelijkbare) landen kunnen deze waarden worden geïnterpreteerd. Tendensen in de tijd worden ook onderzocht.   

Sinds 2010 voeren het Belgisch Kenniscentrum (KCE), Sciensano en het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering elke 3 à 4 jaar samen een HSPA uit in België. Om elke dimensie van de prestatie te beoordelen, wordt een set van ongeveer 80 indicatoren gemeten.

De meest recente HSPA werd uitgevoerd in 2019. Download het volledige rapport

De belangrijkste conclusies van het rapport zijn:

• Met betrekking tot de zorgkwaliteit is er voor verschillende indicatoren ruimte voor verbetering, nl. op vlak van geschiktheid, veiligheid en continuïteit van zorg.
• Wat betreft de financiële toegankelijkheid liggen de zelfgerapporteerde niet ingevulde medische noden omwille van financiële redenen in België hoger dan in andere EU-15-landen.
• Wat de beschikbaarheid van personeel betreft, is het gemiddeld aantal patiënten per verpleegkundige in acute ziekenhuizen een van de hoogste in Europa, wat nadelige gevolgen kan hebben voor de kwaliteit van de zorg.
• Er blijven sociaal-economische ongelijkheden. Vergeleken met personen uit een hogere klasse, zijn er voor personen met een lagere sociaal-economische positie (gemeten op basis van het opleidingsniveau of de toegang tot verhoogde tegemoetkoming voor medische kosten) hogere financiële drempels om gebruik te maken van de gezondheidszorg.
• Wat preventieve zorg betreft, ligt het percentage griepvaccinaties bij 65-plussers onder de WHO-doelstelling en dat percentage daalt nog verder. De dekkingsgraad van borstkankerscreening bij de doelgroepen is relatief laag en stagneert. Daarnaast is de dekkingsgraad van georganiseerde borstkankerscreening te laag om efficiënt te zijn. Ten slotte heeft ongeveer de helft van de bevolking geen regelmatig contact met een tandarts.
• Op het gebied van de geestelijke gezondheid(szorg) blijft het hoge zelfmoordcijfer een uitdaging en de laatste jaren is er geen significante verbetering vastgesteld. De wachttijden voor een eerste contact met een centrum voor geestelijke gezondheidszorg zijn lang en worden steeds langer, wat wijst op problemen met toegankelijkheid en het aanbod van geestelijke gezondheidsdiensten. Ten slotte krijgt meer dan tien procent van de Belgische volwassen bevolking ten minste één antidepressivum per jaar voorgeschreven en dit gebruik neemt nog steeds toe.
• Wat langetermijnzorg voor ouderen betreft, wijzen verschillende indicatoren op slechte resultaten voor oudere patiënten in residentiële zorg. Bijna de helft van de 75-plussers in de residentiële zorg krijgt antidepressiva voorgeschreven; de geschiktheid hiervan kan in vraag worden gesteld.
• In het domein van zorg voor moeder en pasgeborene bijvoorbeeld, ligt het percentage keizersneden onder het EU-gemiddelde, maar zijn er grote verschillen tussen de ziekenhuizen. Herhaalde screening op toxoplasmose tijdens de zwangerschap gebeurt nog steeds frequent, terwijl de richtlijn slechts een eenmalige serologische test aanbeveelt preconceptueel of in het begin van de zwangerschap.

De volledige resultaten zijn ook beschikbaar op de website Gezond België.